Girişimcilikte Kuruluş Yeri Faktörleri

Girişimcilikte Kuruluş Yeri Faktörleri

Orhan KÜÇÜK*

Girişimcinin yatırım kararı ile birlikte alacağı en önemli kararlardan birisi şüphesiz yatırım yeri veya kuruluş yeri kararıdır. Bir işletmenin kuruluş yeri olarak seçeceği yer, uzun dönemde amaçlarını gerçekleştirebileceği, en düşük maliyet ve en yüksek kârı sağlayabilecek alan olacaktır. Bu nedenle yer seçimi, birçok faktörün dikkatli analiz edilerek alınması gereken bir karardır.

En uygun kuruluş yeri, işletmelerin maliyetleri ile geliri arasındaki farkın yani kârın en yüksek düzeyde gerçekleştiği yerdir. Pazara ve hammadde kaynaklarına yakın olma, uygun ücretle ve kalifiye işgücü sağlayabilme, enerji kaynaklarını düşük fiyatla kullanabilme ve teşviklerden yararlanabilme gibi kuruluş yerine ilişkin faktörler optimum biçimde bir araya getirilerek kuruluş yeri belirlenmişse, bu kuruluş yeri o işletme için en uygun kuruluş yeridir.

Seçilecek yerin işletmelerin ihtiyaçlarını en iyi karşılayacak nitelikte olması gerektiğinden bu ihtiyaçlar objektif olarak belirlenerek tanımları eksiksiz olarak yapılmalı, seçilecek yerin işletme faaliyetlerine yapacağı etkileri belirleyen özellikler değerlendirilmeli, uzun dönem göz önünde bulundurularak karar alınmalı, zamana bağlı olarak meydana gelecek değişiklikler hesaba katılmalıdır.

İşletmelerin küresel rekabet gücünün artırılması ve sürekliliğinin temel şartlarından biri maliyetlerinin kontrolü ve azaltılmasıdır. Maliyetlerin azaltılmasında sorunlar yaşanabilir ve bu sorunların temel nedeni kuruluş yerinin yanlış seçimidir. İşletmenin yanlış yerde kurulması hammadde temini, pazarlama, taşıma maliyetleri, ulaşım, haberleşme ve altyapı sorunları gibi birçok sorun ile bu sorunların giderilmesi için harcanması gereken maliyetleri artırmakta, dolayısıyla birim maliyetlerde artışa sebep olmaktadır.

Kuruluş yeri belirlenirken çeşitli faktörler gözönünde bulundurulmaktadır**.

a. Hammadde: Üretilen ürünün maliyetlerini etkileyen en önemli kalemlerden biri, hammadde giderleridir. Doğal kaynaklar dünya üzerine eşit olarak dağıtılmamıştır. Dolayısıyla işletmenin faaliyet konusuna giren hammaddenin yoğun olarak bulunduğu yerler, hammadde maliyetlerini düşürür. Hammadde giderlerinin yüksek olması, işletmenin rekabet gücünü olumsuz etkiler. Çünkü; taşıma veya navlun giderleri toplam maliyetler içerisinde belli bir paya sahiptir.

b. Pazar: Kuruluş yerinin belirlenmesinde, işletmenin hitap edeceği pazar veya pazar bölümü önemli bir kuruluş yeri faktörüdür. Doğal kaynaklara yakınlık üretim öncesi süreçte maliyet bakımından ne kadar önemli ise, pazara yakınlık da, üretim sonrası pazarlama maliyetleri açısından o kadar önemlidir.

c. Enerji ve su kaynakları: Günümüzde alternatif pek çok enerji kaynağı bulunmakla birlikte, bu kaynaklar, uzun taşıma mesafeleri veya çok sayıda mülkiyet değişimleri sonucunda, son derece önemli maliyetlere ulaşabilmektedir. Üretim konusunda en verimli enerji türü tespit edilip, buna uygun bir kuruluş yeri belirlenebilirse, maliyet avantajları elde edilebilir.

d. İklim koşulları ve ulaşım: İklim koşulları, üretimi yapılacak ürüne göre dikkate alınmalıdır. İklim koşulları, ısınma giderlerinin toplam maliyetler içerisindeki payının büyüklüğü itibariyle göz önünde bulundurulması gereken bir kuruluş yeri faktörüdür.

e. İşgücü: İşletmeler açısından teknoloji, bilgi ve bilgiye ulaşmanın değeri her geçen gün artmakla birlikte, işgücünün önemi tartışılmazdır. Zira bütün üretim faktörlerini bir araya getirerek yatırımı gerçekleştiren girişimci, işgücü kapsamında değerlendirildiği gibi, bilgiyi ve teknolojiyi üretip kullanan da yine işgücüdür.

f.                Teşvikler ve alt yapı: Ülkemizde her bölge, aynı düzeyde alt yapı imkânlarına sahip değilken, aynı kalkınma önceliğine de sahip değildir. Devlet teşvikleri bu bölgeler için farklılık göstermektedir. Yatırım indirimi, düşük faizli kredi olanakları veya prim ödemelerinde devletin katkı sağlaması gibi daha farklı teşvikler, kuruluş yerinin belirlenmesinde etkili olan faktörlerdir.

Burada kuruluş yeri seçiminde bir bölgenin hem avantaj hem de dezavantajlı olmasını ifade eden, böylelikle birbirine zıt gibi görünen bir durum vardır ki o da; alt yapı sorunu olan yatırım alanlarına devlet teşviklerinin fazla olmasıdır. Yatırımcı, her iki durumu karşılaştırarak kendisi için avantajlı olan bir kuruluş yerini tercih etmelidir.

İşletmenin kuruluş yeri belirlenirken; atıklar, yerel yönetimlerin işletmelere yükleyeceği resim, harçlar gibi yükümlülükler ve kültürel koşullar gibi başka faktörler de etkili olmaktadır.

Belirtilmesi gereken bir husus da; işletmenin faaliyet göstereceği sektöre göre, bu kuruluş yeri faktörlerinin önem düzeyinin değişkenlik göstereceğidir. Örneğin ticaret sektöründe işletmenin yer alacağı cadde veya sokak önemli bir karar problemi iken, üretim sektöründe bir toplanma merkezinin her hangi bir yeri yeterli görülebilir. 

Sonuç olarak, kurulacak bir işletmeye yer belirlenirken, ifade edilen kuruluş yeri faktörleri faaliyet gösterilen sektörle birlikte ele alınmalı ve uygunluğu değerlendirilmelidir.

Bu kuruluş yeri faktörlerinden başka işletme yeri belirlenirken değerlendirilmesinde yarar olacak, öneminin yeterince farkında olunmayan, literatüre benim kazandırdığım farklı faktörler de var. Onları da bir sonraki yazımda paylaşmak istiyorum.